جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عرفان اسلامی بعنوان علم به اسماء و صفات خداوند و عمل به مقتضای آن برای وصول به حق از مواریث ارزشمند و پایدار فرهنگ اسلامی است که ریشه در آیات و سیره وسنت حضرت پیامبر (ص)و ائمه اطهار (ع)داشته وبه دو بخش«نظری» که به تعبیر و تفسیر از هستی و جلوات الهی می پردازد و«عملی»که با ارائه دستورالعمل خاص مراحل و مقامات سلوک را برای دست یابی به مقام ولایت الهی و لقای رب تبیین می نماید تقسیم می شود.پایان نامه حاضر با هدف بررسی جایگاه مباحث و مسائل مطرح شده عرفان اسلامی در سیره وآثارامام حسین(ع)انجام شده است و لذا با مطالعه در احوال ،آثار وآرای امام حسین (ع) و با استفاده از کتابهایی که در رابطه با آن حضرت نگارش یافته اند تلاش شده است آن دسته از آثار،گفتارورفتارآن حضرت که با تعالیم وآموزه های مطرح شده در عرفان اسلامی تطابق دارد ،استخراج وبا توصیف و تحلیل مفاهیم و مولفه های عرفانی جایگاه آنرا در سیره امام حسین(ع) بیان نماید ودر پایان این نتیجه حاصل شد که بسیاری از این مفاهیم و مولفه های مطرح شده عرفان اسلامی در سیره امام حسین (ع) وجود داشته و آن حضرت دارای مقامات عرفانی برجسته ای بوده اند.

مقوله ى ایمان از دیـربـاز در حـوزه ى دیــن از مـــبـــاحـــث مـــهـــم و سـوال برانگیز دیـن داران و دین پِژوهان بوده و هسـت. اکـثـر دیـن پــژوهـان و عـالـمـان دیــنــى، درباره ى این مـوضوع و پیامدها و لـوازم آن به تحقیق و پـژوهش پرداخته اند. محـور اساسى این بحث را، بررسى ایمان به روایت عزالدین محمود کاشانی و آگوستین قدّیس شکل مى دهد. عزالدین محمود کاشانی ایمان را علم یقینی می داند که اگر فرد نشانه های غیبی پیامبر را بپذیرد و از منهیات و مکروهات پرهیز کند به یقین می رسد و نور حقیقت بدون حجاب یه وی می رسد. وی زمینه های تحقق ایمان را حُسن خُلق، صداقت، بخشش (بذل)، قناعت تواضع، حلم، عفو و احسان، تازه رویی و بَشاشَت، عشق و محبت، ادب، قرب و شوق، رضا، زهد و علم می داند و صلاه، طهارت، روزه، عبادت، توبه، صبر، شکر، ازجمله عوامل ایمان اند. مرتبه ی ایمان انبیا و فرشتگان و انسانها متفاوت است و ایمان به ملائکه و کُتُب و رُسُل الهی و علم لدنّی تعلق می گیرد و آثاری از قبیل حیا، اُنس، توکل و تفویض، تعالی روح و نورانی شدن مومنان در قیامت را پدید می آورد. صفات زشت اعمّ از: هوا پرستی، نفاق، ریا، دعوی خدایی و ضدیت با حق سبحانه و تعالی، عُجب و خود بینی، بخل و خساست که قوی تر شود حسد هم از موانع اصلی ایمان به شمار می آیند.آگوستین ایمان را هدیه و عطیه ی خدا می داند و استفاده از عقل را در تقویت و تأیید ایمان توصیه می کند. زمینه های تحقق ایمان را باید در حجیّت و عقل، تواضع، آیین های هفت گانه ی کلیسا، اشیایی در کلیسا جستجو کرد. بخشیده شدن و نجات به موجب تعمید، یقین، قربانی، محبّت، صدقه، عمل و نظر، وساطت عیسی مسیح انسان بین خدا و انسان ها، معرفت و حکمت، وقوع معجزات استیفان شهید، تقرب به خدا، و معرفت و حکمت و فیض از عوامل ایمان می باشند. و از دیدگاه وی موجودات مراتب متفاوتی دارند و ایمان به نبوت، کتیسا، تابوت شهادت، حجبت کتابهای مفدس، واپسین داوری و رستاخیز تعلّق می گیرد و آثاری از قبیل داخل شدن در ملکوت خدا و گرفتن پاداش و حصول آرامش خواهد بود. موانع تحقق ایمان از دیدگاه آگوستین گناه اولیه و انتقال آن از نسلی به نسل دیگر، کشتن خود و انسانهای دیگر، شهادت دروغ علیه خود و هسایه، بت پرستی، علاقه به ستایش مردم، فساد، توجه به وسوسه های ابلیس، شهوت، تکبر، ترجیح دادن محبت بستگان بر محبت مسیح، طمع است که انسان را به گمراهی می کشاند.

سیمای مکتب کلامی بغداد با تکیه بر داده های نجاشی و شیخ طوسی، عنوان پایان نامه ای است که در آن به بررسی مکتب کلامی بغداد پس از رونق مکتب کلامی کوفه؛ هم زمان با دورانغیبت کبری از طریق شناسایی متکلمان امامی مذهب و شناسایی و معرفی آثار کلامی ایشان و گونه شناسی این آثار از حیث موضوع و قالب در بازه ی زمانی اواخر قرن سوم تا نیمه دوم قرن پنجم هجری می پردازد.

چکیدهقرآن کریم یک شاهکار بزرگ ادبی است که در بیان معارف عمیق و والای خود که راه رسیدن به کمال انسانی است، فصیح ترین و بلیغ ترین اسلوب های ادبی رایج در آن زمان را به کار برده است واز آن جائی که فهم صحیح قرآن در گرو آشنائی با این اسالیب است، کنایه نیز به عنوان یک اسلوب بیانی، نمود وجایگاه خاصی در قرآن دارد به طوری که در بسیاری از آیات از جمله در جزء بیست‌وهشتم و بیست و نهم زبان قرآن زبان کنایی استو نمی‌توان سوره‌ای از این دو جزء را یافت که حداقل در یک آی? آن کنایه به کار نرفته باشد. کنایه در قرآن صرفاً یک ابزار بلاغی جهت آراستن کلام نیست بلکه یک هدفی است که خداوند حکیم از ورای آن انسان را از مقصود خود آگاه و به سوی کمال می‌کشاند و از آن جایی که قرآن کتاب زندگانی است مقصود و پیام سخن الهی در زمینه‌های مختلف دینی، علمی، ادبی، اجتماعی، اخلاقی و.... با استفاده از تعبیرهای مختلف از جمله تعبیرهای کنایی به نحوی زیبا و تأثیرگذار در آیات مختلف بیان می‌شود. گاهی خداوند با زبان کنایی انسان را هشدار می‌دهد و یا او را بشارت داده و به عملی نیکو دعوت می‌نماید و گاهی با استفاده از کنایه به مدح پیامبران و مومنان و.... و به بیان صفات پسندیده و گاهی نیز به ذم کفار و منافقان و بیان صفات ناپسند می‌پردازد بنابراین، مقصود نهایی از کنایه در آیات غالباً بیان یک یا چندین صفت و یا اشاره به موصوف و گاهی بیان نسبت میان این دو می‌باشد که با توجه به مصداق هر آیه در قالبی از تعریض، تلویح، رمز، ایماء به نحوی زیبا و دلنشین بیان می‌شود. و طبق آمار می‌توان گفت از میان انواع کنایه کنایه از صفت و تعریض بیشترین آمار را به خود اختصاص می‌دهند.

جایگاه خاص ادعیه ماثوره در فرهنگ و معارف شیعه و امیرالمومنین علی علیه السلام و تنوع ادعیه منقول از ایشان با توجه به رخدادها و مسائل اتفاق افتاده در طول زندگی ایشان که در زندگی معصومین دیگر (علیهم السلام) وجود ندارد و عدم بررسی درون و برون متنی ادعیه حضرت که ناظر به چه موضوعاتی است گونه ای ادعیه آموخته شده به حضرت و توسط حضرت و ...لزوم مطالعه ادعیه حضرت را بیشتر می نماید.

این رساله در پنج فصل و یک خاتمه تنظیم شده است و در هر فصل مطالب و مباحث به ترتیب از نظر فقه امامیه و مذاهب چهارگانه اهل تسنن و قانون مدنی، بطور مبسوط بیان گردیده است که در این میان عنایت به نظرات و اقوال بزرگان امامیه در همه مباحث ، محور اصلی تحقیق بوده است . برای دستیابی به آراء و نظرات بزرگان شیعه، سعی بر این بوده که از اقوال فقهاء معظم شیعه، چه متقدمین مانند شیخ طوسی، ابن‌براج، ابن‌ادریس و... و چه متاخرین مانند علامه حلی، محقق حلی، شهید ثانی، صاحب جواهر و... و چه فقهاء معاصر مانند آیت‌الله خمینی، آیت‌الله خویی و آیت‌الله اراکی به نحو کافی و وافی استفاده شود. در هر مبحث ، اقوال همه این بزرگان در کنار هم بیان گردیده است تا در ضمن توجه به اتحاد و احیانا اختلاف آراء و عقاید، حکم کلی امامیه از مجموع آنها بدست آید و در عین حال دقت نظر فقهاء در تک‌تک مسائل فقهی و نیز پویایی فقه شیعه، ملاحظه گردد. در بررسی نظرات اهل سنت ، عمدتا از کتاب معتبر "الفقه علی المذاهب الاربعه" استفاده گردیده و در بعضی موارد نیز برای آگاهی از اقوال "شافعی" به کتاب "الام" مراجعه شده است . در مورد بیان مسائل حقوقی مربوط به نفقه زوجه از کتاب "حقوق مدنی" دکتر سیدحسن امامی استفاده شده است . همچنین ترجمه آیات قرآن در پاورقی آورده شده که با بیان یک ترجمه در موارد مشابه، از تکرار آن خودداری شده است و برای این منظور به ترجمه "مهدی الهی‌قمشه‌ای" مراجعه گردیده است .

ادیان توحیدی و غیر توحیدی همچون اسلام و بودا در انسان دارای ویژگی‌های مشترکی هستند. از جمله‌ی این مسائل بحث سیر و سلوک و رسیدن به حقیقت واحد است. آن‌ها کمالات انسان و راه‌های رسیدن به حقیقت واحد را به گونه‌ای خاص بیان کرده‌اند. از نظر قرآن‌کریم، انسان موجودی است، که همه‌ی کمالات را بالقوه دارد؛ و باید آن‌ها را به فعلیّت برساند و این خود اوست که باید سازنده و معمار خود باشد. در این راستا شرط اصلی وصول انسان به کمالاتی که بالقوه دارد، "ایمان" می‌باشد. در قرآن‌کریم به مباحث نظری و عملی سیر و سلوک اشاره شده است. در بحث نظری، انسان‌شناسی و شناخت نفس و ساحت‌های وجودی انسان مطرح است؛ و در بحث عملی، مراتب سلوک و راه‌هایی که قرآن برای پیمودن مسیر سلوک معرفی می‌کند؛ مانند اخلاق، تزکیه نفس و روش‌های آن، و گناه به عنوان بزرگ‌ترین مانع که در مسیر سلوک وجود دارد نیز مطرح می‌شود. عرفان عملی و مراتب سیر و سلوک و طی مقامات هر یک ظهور گوهر وجود انسانی است، از یقظه و توبه و ریاضات گرفته تا وصول به مقام فناء فی الله و بقاء بالله و خلافت الهی همگی تجلیّات و بیانگر مقام انسانی است، چرا که سالک در تلوین و تمکین و فرار از حالات و مقامات خود در سیر درونی سعی در شناخت خود و رفع موانع و حجاب‌های ظهور خویش و آراستن نفس به صفات جمالیه دارد، و هدف خلقت انسان را جز خودشناسی و خودسازی نمی‌داند. در دین بودا هم نیز به انسان و رهایی او از چرخه‌ی جهان تأکید زیادی می‌شود، و دغدغه‌ی آن از همان ابتدای شکل‌گیری، مسأله‌ی انسان و شناخت نفس بوده است. بودا در قالب چهار حقیقت شریف مراحل رسیدن انسان به حقیقت و رهایی وی از رنج جهانی را بیان می‌کند. وی در آموزه‌های خود بر اخلاق و معرفت و رهایی از نادانی که انسان را گرفتار چرخه‌ی حیات می کند، مراقبه و روش‌های آن بسیار تأکید می‌کند. راه‌های هشت‌گانه‌ای که بودا برای رهایی از رنج معرفی می‌کند را می‌توان به سه بخش تهذیب اخلاق، مراقبه و فرزانگی کاهش داد. بنابراین می‌توان گفت؛ یکی از مهم‌ترین راه‌های نجات برای رهایی از رنج، راه اخلاق و تهذیب نفس است. این پژوهش به دنبال یافتن وجوه اشتراک و افتراق سیر و سلوک عرفانی میان آموزه‌های دین بودا و قرآن‌کریم می‌باشد. که از مهم‌ترین آن‌ها مراحل سیر و سلوک است، که در قرآن‌کریم در قالب هفت مرحله‌ی ایمان و در دین بودا در قالب راه‌های هشت‌گانه بیان شده‌اند. از جمله اشتراکات آن‌ها در مراحل سلوک؛ به شناخت درست یا همان معرفت، آگاهی یا یقظه، هوشیاری و نفی غفلت، زهد، فقر، مراقبه، رضا و خشنودی، فنا یا نیروانا می‌توان اشاره کرد. از جمله تفاوت‌هایی که بین این دو می‌توان یافت؛ نبوت، توحید، تناسخ، وحدت و ظاهر شریعت است.

یکی از مسائلی که از دیر باز در دانش اصول فقه مطرح بوده، کشف اراده شارع است. بر همین مبنا، دانشیان اصول فقه از ‏صیغه و ماده امر به‌تفصیل سخن گفتهاند اما در قرآن کریم مجموعه‌ای از ساختارهای دیگر نیز برای بیان مطلوبیت فعل ‏وجود دارد که اصولیان به‌طور جدی از آن‌ها بحث نکرده‌اند، هرچند در آثار فقهی به آن‌ها توجه شده است. ساختارهای ‏‏«إخبار از وقوع فعل» و «إخبار از تعلق فعل بر عهده افراد» و جملات مبتنی بر الفاظ «امر»، «وعظ»، «فرض»، «کتب»، «حقّ» ‏و «وصیت» از جمله ساختارهای حاکی از تقریر حکم هستند. این نوشتار، به‌منظور توسعه استنباط فقهی از قرآن و تبیین ‏حکم تکلیفی موضوعات مندرج در ساختارهای قرآنی حاکی از مطلوبیت فعل، مبادرت به توصیف و تحلیل این ‏ساختارها با توجه به رویکرد عملی فقیهان امامیه کرده است. همچنین ساختارهای حاکی از مدح فعل یا فاعل به صفات ‏بِرّ، احسان، تقوا و محبت الهی، إخبار از خیر بودن فعل، مترتب ساختن پاداش و ثواب بر فعل، تقبیح ترک فعل یا تارک ‏فعل، استفاده از ادات استفهام، ترجی و تحضیض از ساختارهای دیگر مطلوبیت فعل هستند که ضمن تبیین میزان ‏مطلوبیت عمل، مکلف را به انجام آن ترغیب کرده‌اند و در این تحقیق، بررسی شده‌اند.‏

حکمت عملی و مباحث پیرامون آن به دلیل اهمیت وکاربرد آن در زندگی و افکار انسان ها همیشه موردتوجه اهل تفکروتعمق بوده و زبان شعرو ادبیات زمینه ای مناسب برای پرداختن به این مساله است.دراین پژوهش برآنیم آرای سعدی دراین زمینه را به واسطه نگارش دو اثرگلستان وبوستان که سرشار ازآموزه های حکمی وعملی است مورد بحث وبررسی قراردهیم.برای بررسی افکار سعدی در زمینه حکمت عملی نگاهی کلی به جهان بینی وی بسیار حایز اهمیت است.به نظر میرسد سیمای انسان درگلستان تصویرانسانی است که باتمام واقعیتهایش درنظر گرفته شده وسعدی درآنجا واقع بینانه ترانسان و برنامه های عملی برای رسیدن به جایگاه واقعییش را به تصویرمیکشد اما دربوستان انسانی آرمانی را بادنیای بهشت گونه اش ترسیم میکند ولیکن درنهایت بایددانست سعدی انسانی واقع گرا بودکه نظریه ها وفرضیه های خود درمورد زندگی را در اثر تجربه و در طول زندگی خود به دست آورده بود وحتی انسان و دنیای تصویر شده در بوستان هم با رعایت قوانین اخلاقی ثابت حاکم بردنیا قابل دسترس است و چندان از واقعیت دور نیست.جایگاه انسان در مکتب سعدی به اندازه ای است که همه چیز درجهان خلقت در خدمت اوست و ارزش انسانها به اندازه خدمتی است که به دیگران میکنند.در نظر سعدی انسان موجودی مختار است که در عین اختیار باید در مسیر قوانین تعیین شده در جهان آفرینش حرکت کند و دراین صورت میتواند بهترین سرنوشت را برای خود رقم بزند و این برخلاف آموزه های اشاعره است که سعدی در آن مکتب رشد یافته بود.بنابراین سعدی در مقام نظر، آموزه های اشاعره را درنظردارد اما در حوزه عمل و حکمت عملی بسیاری از آرای وی به مکتب شیعه نزدیک میشود.مباحث اخلاقی مطرح شده درآرای سعدی به عنوان بخش مهمی از مباحث حکمت عملی حاکی از این مطلب است کههدف عمده و نهایی سعدی از بکارگیری اخلاق فردی و اصلاح آن دستیابی بهآرامش جمعی و ارجحیت بخشیدن به مصالح اجتماعی است و در واقع اخلاق سعدی اخلاقی است درخدمت اجتماع.اساس باورهای اخلاقی سعدی نیکوکاری است که به دلیل جامعیت این مفهوم همه مباحث اخلاقی دیگر را تحت شعاع خود قرار میدهد.در این میان عرفان عملی سعدی که ریشه درحکمت عملی او دارد قابل اجرا و کاربردی است و در خدمت اخلاقیات قرار میگیرد که مهمترین ویژگی آن سادگی،اعتدال وقابل دسترس بودن آن است در نتیجه عرفان و اخلاق هر دو به عنوان بخش مهمی از اندیشه های حکمی سعدی راهگشای دستیابی انسان به سعادت و نیکبختی است.

این پژوهش به تشریح تاریخچه اجتهاد در دوران پس از غیبت کبرا، مفهوم اجتهاد نزد شیعه امامیه و اهل سنت و روش‌های استدلال و استنباط حکم شرعی (اجتهاد) از منظر آنان می‌پردازد و ادله اجتهادی در مکتب امامیه و اهل سنت را شرح می‌دهد. نویسنده ضمن بیان کلیاتی درباره اجتهاد، به ادوار اجتهاد و فراز و نشیب‌های آن از صدر اسلام تا زمان غیبت و پس از آن اشاره کرده و شیوه‌های اجتهادی را از دیدگاه فریقین بررسی کرده است. وی در فصل اول به مفهوم شناسی واژه‌هایی مانند اجتهاد، منهج (روش)، فقه، انسداد و انفتاح و مفهوم لغوی، اصطلاحی و فقهی آن‌ها می‌پردازد. وی در فصل دوم ضمن ارائه تاریخچه اجتهاد در عصر اول اسلام، یعنی: زمان حیات رسول خدا( و عصر ائمه معصومین(، اجتهاد صحابه در مقابل نص پیامبر اسلام( را نقد کرده و اجتهاد ائمه معصوم و شاگردان خاص ایشان را تأیید می‌کند. نگارنده در فصل سوم مراحل و ادوار تاریخی اجتهاد را نزد اهل سنت بررسیده و نقش صحابه و تابعین را در این زمینه باز می‌گوید. آن‌گاه نقش ائمه اربعه اهل سنت در اجتهاد را بیان کرده و با توجه به نظریه آنان در زمینه انسداد باب اجتهاد، مذاهب و مناهج فقهی اهل سنت را به چهار مذهب حنفی، مالکی، حنبلی و شافعی منحصر کرده و دیدگاه ائمه اربعه را فصل الخطاب مباحث فقهی و اجتهادی آنان دانسته است. او در فصل چهارم به ادوار و مراحل مختلف اجتهاد نزد شیعه امامیه می‌پردازد و مرحله‌های تأسیس اجتهاد در تشیع، استقلال و تکوین اجتهاد شیعه را بررسیده و مراتب تطور و کمال آن را از لحاظ تاریخی شرح داده و مکتب‌های مهم اجتهادی و فقهای مشهور هر مکتب را معرفی می‌کند. نویسنده در فصل پنجم مهم‌ترین اصول و روش‌های اجتهاد را ابتدا از منظر ائمه چهارگانه اهل سنت و سپس نزد شیعه امامیه واکاوی کرده و اصول کلی اجتهاد، صدور فتوا، او استخراج حکم شرعی از ادله مختلف را از منظرآنان تبیین می‌سازد